ΚΈΛΤΙΚΑ ΣΎΜΒΟΛΑ (2005)

Το όνομα Κέλτες δόθηκε από τον Ηρόδοτο και από άλλους Έλληνες συγγραφείς, στις φυλές που κατοικούσαν στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη.

Οι Κέλτες κυριάρχησαν από την αρχαιότητα και καθ’ όλη την 1^η χιλιετία μ.Χ. σε όλους τους λαούς της περιοχής μεταδίδοντας τη γλώσσα, τα έθιμα, τη θρησκεία και τα σύμβολά τους.

Ήταν χωρισμένοι σε τάξεις: Των Δρυίδων –προφητών, βάρδων και ιερέων (οι οποίοι είχανε βοηθούς γυναίκες προφήτισσες και μάγισσες, που όμως δεν απολάμβαναν τα δικά τους προνόμια), των Ευγενών-πολεμιστών, και των κοινών -αγροτών ποιμένων.

Με την παράδοσή τους επηρέασαν τους λαούς της Ευρώπης, ενώ τα θρησκευτικά τους Σύμβολα απετέλεσαν τη βάση της διακόσμησης των μεγάλων χριστιανικών-γοτθικών καθεδρικών ναών. Έτσι η κέλτικη τέχνη θεωρείται η πρώτη μεγάλη συνεισφορά στην ευρωπαϊκή τέχνη από μη μεσογειακούς λαούς. Οι ρίζες της φτάνουν πίσω στην εποχή του σιδήρου.

Η κελτική τέχνη αν και ήταν επηρεασμένη από τους αρχαίους Πέρσες, Έλληνες, Ετρούσκους, Ρωμαίους και από τις νομάδες των ευρασιατικών στεπών, ανέπτυξε τα δικά της ξεχωριστά χαρακτηριστικά γνωρίσματα, διεισδύοντας σε όλες τις Ιερές Τέχνες του κόσμου, χρησιμοποιώντας επαναλαμβανόμενα διακοσμητικά μοτίβα-σύμβολα με εσωτερικό νόημα.

Η Κελτική μυθολογία, η οποία συμπεριελάμβανε χθόνιους θεούς, διάφορα πνεύματα του δάσους και θεότητες του Ήλιου, ήταν ιδιαίτερα πλούσια σε ξωτικά –δαιμονικά και προστατευτικά-, πλάσματα που ακόμα διαποτίζουν τις λαϊκές παραδώσεις των κελτικών πατριών.

Τα πανάρχαια μυστήρια των Δρυίδων χάνονται μέσα στην απόμακρη προϊστορία της Ευρώπης.

Ένα σημαντικό μέρος από τη βαθιά διδασκαλία τους, που έχει πολλά κοινά με την Πυθαγόρειο φιλοσοφία, και μεταδίδονταν με την αυστηρή προφορική παράδοση, διασώθηκε στον νεότερο κόσμο κυρίως μέσω των Βάρδων και των Τροβαδούρων του Μεσαίωνα.

Ο Δρυϊδισμός διδάσκει τη Δοκιμασία δια της Αγάπης. Ο καθένας είναι ελεύθερος να εκλέξει τις φωνές της σωτηρίας του. Αυτή η ελευθερία είναι δοσμένη. Επομένως η αιωνιότητα δεν μας είναι εφικτή παρά μόνο αν αποδείξουμε ότι είμαστε ικανοί να την κατακτήσουμε.

Όλη η Δρυϊδική Σοφία στηρίζεται στην ιδέα ενός Σημείου Ελευθερίας, επάνω στην εκλογή ανάμεσα στο Καλό και στο Κακό.

Πίστευαν στην αθανασία της ψυχής, η οποία μετά τον θάνατο περνούσε στο σώμα ενός νεογέννητου μωρού. Σε αντίθεση όμως με την ανατολική προσέγγιση της ιδέας της Μετενσάρκωσης, στη Δύση δεν έχουμε τη νιρβανική εκμηδένιση ως ανταμοιβή. Εδώ τα πνεύματα με το μέτρο που αναρριχώνται στην κλίμακα των μετενσαρκώσεων δημιουργούν μια συνείδηση πιο καθαρή, που τα ατομικοποιεί, κάνοντας τα αθάνατα.

Ύστερα από τους διωγμούς που υπέστησαν οι Κέλτες από τους Ρωμαίους άρχισαν σιγά σιγά να αφομοιώνονται από τους λαούς της Ευρώπης ταυτόχρονα με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, χάνοντας την πολιτιστική-φυλετική τους ιδιαιτερότητα. Μόνο οι Κέλτες της Ιρλανδίας συνέχισαν να χρησιμοποιούν παραδοσιακά μοτίβα, ενσωματώνοντας τα στην καινούρια θρησκεία και θέτοντας τις ικανότητες τους στην υπηρεσία της Εκκλησίας.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Δρυϊδισμός και ο Χριστιανισμός αλληλοσυμπληρώνονται. Οι Γοτθικοί Καθεδρικοί Ναοί ήρθαν να πάρουν τη θέση των Ντολμέν. Είναι τα βιβλία από πέτρα, βιβλία αλχημείας, όπως αποδεικνύει ο Φουλκανέλλι και διδάσκουν το μυστικό του Μεγάλου Έργου, που είναι η πνευματική και η υλική μεταστοιχείωση.

«Είναι καταπληκτικό, και πλέων αδιαμφισβήτητο» όπως λέει και ο Joseph Campbell «το ότι το λεξιλόγιο των συμβόλων, είναι σε τέτοιο βαθμό συνεχές παγκόσμια».

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Μακάριος ο άνθρωπος που βρήκε σοφία,

Και  ο άνθρωπος που απέκτησε σύνεση...

Οι δρόμοι της (σοφίας)  είναι τερπνοί,

Και όλα τα μονοπάτια της ειρήνη.

Είναι το δέντρο της ζωής σε αυτούς που την αγκαλιάζουν

Και μακάριοι όσοι την κρατούν

Παροιμίες 3: 13, 17-18

Το Δέντρο της Ζωής είναι ένα αρχαίο μοτίβο, που συμβολίζει την ενότητα της Ζωής. Στην κέλτικη τέχνη εμφανίζεται στα μέσα του 8^ου αι.

Αν και το δέντρο στα θεόπνευστα Ευαγγέλια είναι ένα χριστιανικό σύμβολο, φυσικά, αυτή δεν είναι η μόνη σημασία ούτε η μοναδική προέλευση του.

Το Κέλτικο δέντρο της Ζωής δεν μπορεί πραγματικά να προσδιοριστεί ως κάποιο συγκεκριμένο είδος, πιθανολογείτε όμως ότι είναι δρυς ή γκυ.

Η λατρεία της δρυός έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική τους φιλοσοφία.

Και ο Κύριος ο Θεός φύτεψε έναν παράδεισο στην Εδέμ προς τα Ανατολικά, και έβαλε εκεί τον άνθρωπο, που έπλασε. Και ο Κύριος ο Θεός έκανε να βλαστήσει από τη γη κάθε δέντρο ωραίο στην όραση, και καλό στη γεύση, και το Δέντρο της Ζωής στη μέση του παραδείσου, και το Δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού.

Γένεση 2: 9

Το γεγονός πως, στα Κελτικά σύμβολα, και οι Στύλοι και το Δέντρο παρουσιάζονται μαζί με το ίδιο πλάσμα – το φτερωτό λιοντάρι- δείχνει τη συμβολική ισοδυναμία τους. Αυτά τα δύο επίσης συνδέονται με τη χρησιμοποίηση τους ως σύμβολα του Κοσμικού Άξονα, συμβολίζοντας την Κεντρική Αρχή του Σύμπαντος.

Κατά συνέπεια έχουν χρησιμοποιηθεί ως υποκατάστατα αυτού του ύστατου συμβόλου, του Ιερού Κέντρου, του Σταυρού.

Ο Σταυρός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα απλοποιημένο διάγραμμα του Δέντρου της Ζωής, καθώς ο κάθετος άξονας παριστάνει τον κορμό και ο οριζόντιος τα κλαδιά. Η ένωση Ουρανού και Γης που συμβολίζεται με το Δέντρο ή το Στύλο συμβολίζεται επίσης και από τον Σταυρό. Η οριζόντια γραμμή αναφέρεται στο γήινο επίπεδο ενώ η κάθετη στον ουράνιο άξονα.

Αντιστοιχίζοντας στον άξονα του Σταυρού, ο Κοσμικός Στύλος είναι εξίσου ένα έμβλημα της θεϊκής ενσάρκωσης, εμποτίζοντας το ανθρώπινο σχέδιο από ψηλά και στηρίζοντας το από τα θεμέλια, όπως ο άξονας του Σταυρού τέμνει τον οριζόντιο βραχίονα.

Έτσι το Δέντρο της Ζωής, ο Κοσμικός στύλος και ο Σταυρός αναφέρονται στην ίδια Ιδέα, αυτή της Θεϊκής Αρχής.

Όμως δεν είναι μόνο το Δέντρο της Ζωής που κυριαρχεί στα Κέλτικα σύμβολα. Μαζί με αυτό συναντάμε συνθέσεις στις οποίες εμφανίζονται, εξίσου δύσκολα στον προσδιορισμό τους, φτερωτά Λιοντάρια-σκύλοι, Αετοί-πελαργοί, και τα περιπλεγμένα γύρω από το Δέντρο Φίδια.

Και αυτές τις εικόνες τις συναντούμε επίσης σε βιβλικά κείμενα, όπως στο όραμα του
Ιεζεκιήλ και στην Αποκάλυψη του Ιωάννου.

Και είδα, και να, ένας ανεμοστρόβιλος ερχόταν από τον βορρά, ένα μεγάλο σύννεφο, και μια φωτιά περιστρεφόμενη. Και ολόγυρα του μία λάμψη, και από μέσα απ’ αυτό φαινόταν σαν μια όψη ηλέκτρου, από μέσα από τη φωτιά. Και από μέσα απ’ αυτό φαινόταν ένα ομοίωμα 4 ζώων. Και η θέα τους ήταν η εξής; Είχαν ομοίωμα ανθρώπου. Και κάθε ένα είχε 4 πρόσωπα, και κάθε ένα είχε 4 φτερούγια. Και τα πόδια τους ήσαν πόδια όρθια. Και το πέλμα του ποδιού τους ήταν όμοιο με πέλμα ποδιού μοσχαριού. Και σπινθηροβολούσαν σαν μια όψη χαλκού γυαλισμένου. Και είχαν χέρια ανθρώπου από κάτω από τα φτερούγια τους, στα 4 μέρη τους. Και τα 4 είχαν τα πρόσωπα τους και τα φτερούγια τους. Τα φτερούγια τους εφάπτονταν το ένα μαζί με το άλλο. Δεν στρέφονταν καθώς βάδιζαν. Πορεύονταν κατευθείαν εμπρός από το πρόσωπο τους κάθε ένα. Για το ομοίωμα, όμως, του προσώπου τους, τα 4 είχαν πρόσωπο ανθρώπου, και πρόσωπο λιονταριού προς το δεξί μέρος. Και τα 4 είχαν πρόσωπο βοδιού κατά το αριστερό μέρος. Είχαν και τα 4 πρόσωπο αετού. Και τα πρόσωπα τους, και τα φτερούγια τους ήσαν διαιρεμένα προς τα άνω. 2 από το καθένα εφάπτονταν το ένα μαζί με το άλλο, και τα 2 σκέπαζαν τα σώματα τους.

Ιεζεκιήλ 1:4-14

Και μπροστά από τον θρόνο ήταν μια γυάλινη θάλασσα, όμοια με κρύσταλλο. Και στο μέσον του θρόνου και ολόγυρα από τον θρόνο ήσαν 4 ζώα γεμάτα από μάτια, από μπροστά και από πίσω. Και το 1^ο ζώο ήταν όμοιο με λιοντάρι, και το 2^ο ζώο ήταν όμοιο με μοσχάρι, και το 3^ο ζώο είχε πρόσωπο σαν άνθρωπος, και το 4^ο ζώο ήταν  όμοιο με αετό που πετούσε. Και τα 4 ζώα είχαν ολόγυρα, κάθε ένα ξεχωριστά, από 6 φτερούγες, και από μέσα ήσαν γεμάτα από μάτια...

Αποκάλυψη στον Ιωάννη 4:6-8^α

Παίρνοντας το δέντρο χωρίς τα ζώα και τα πουλιά, μένει ο βλαστός.

... Να Εγώ θα φέρω έξω τον δούλο μου, τον Βλαστό.

Ζαχαρίας 3:8β

... Έτσι λέει ο Κύριος των Δυνάμεων, λέγοντας: Να ο άντρας, του οποίου το όνομα είναι ο Βλαστός. Και θα βλαστήσει από το τόπο του, και θα χτίσει τον Ναό του Κυρίου.

Ζαχαρίας 6:12

Το φτερωτό λιοντάρι εμφανίζεται στα Κελτικά σύμβολα κυρίως ως προστάτης του Δέντρου της Ζωής. Επίσης βρίσκουμε και Δέντρα ‘κατοικημένα’ από λιοντάρια, σε σύμβολα που σχηματίζουν γράμματα.

Και ο Κύριο ο Θεός είπε: Να, ο Αδάμ έγινε σαν ένας από μας, στο να γνωρίζει το καλό και το κακό. Και τώρα μήπως απλώσει το χέρι του και πάρει από το Δέντρο της Ζωής και φάει, και ζήσει αιώνια. Γι’ αυτό, ο Κύριος ο Θεός τον έβγαλε έξω από τον παράδεισο της Εδέμ... και στα Ανατολικά του παραδείσου της Εδέμ έβαλε τα χερουβείμ, και τη ρομφαία τη φλόγινη, την περιστρεφόμενη, για να φυλάττουν τον δρόμο του Δέντρου της Ζωής.

Γένεση 3:22-24

Ο Όφις βρίσκεται στο άλλο Δέντρο του παραδείσου, αυτό της Γνώσης του Καλού και του Κακού. Ο Όφις συνήθως εμφανίζεται στους Κέλτικους Σταυρούς ως αναπαράσταση της Βιβλικής Πτώσης, αλλά ποτέ δεν τον βρίσκουμε στο Δέντρο της Ζωής των Κελτών, το οποίο συνήθως γεμίζει από πουλιά ή γάτες.

Ο Joseph Campbell περιγράφει δυο συνουσιαζόμενες έχιδνες, περιπλεγμένες σε ένα ραβδί, που περιβάλλονταν από δυο φτερωτούς δράκους ενός τύπου γνωστού ως λιονταρο-πουλί. Και συγκρίνει αυτό το σύμβολο με αυτό της ιατρικής επιστήμης.

Θα μπορούσε επίσης να παραλληλιστεί  με το πάσσαλο που ύψωσε ο Μωυσής στην έρημο, στον οποίο τοποθέτησε ένα φίδι, κατόπιν εντολής του Θεού, για να σωθεί ο λαός από το δάγκωμα φιδιών. Για να σωθεί κανείς από το δηλητήριο, αρκούσε να κοιτάξει το φίδι στον πάσσαλο.

Με μια όμως πιο προσεκτική ματιά βλέπουμε ότι τα δυο φίδια του Joseph Campbell είναι στην πραγματικότητα ένα, με δυο κεφάλια. Ο Όφις περικλείει ταυτόχρονα μια αρσενική και μια θηλυκή πλευρά, ως έκφραση της κίνησης του, από την μια πλευρά στην άλλη, στην στεριά και στη θάλασσα.

Ο δικέφαλος Όφις συμβολίζει την ένωση των αντίθετων γύρω από την κεντρική, συνθετική αρχή.

Τα Δυο Πουλιά στο Δέντρο της Ζωής είναι σύμβολα της φιλίας μεταξύ του Πνεύματος και της Ψυχής. Εκπροσωπούν τον συμπαντικό και τον εξατομικευμένο εαυτό, τον Πραγματικό Εαυτό και το Εγώ.

Σύμφωνα με κάποια παράδοση, το ένα πουλί εγωιστικά τρώει τον καρπό ενώ το άλλο παρακολουθεί. Το ένα είναι ο πειραματιστής, και το άλλο ο μάρτυρας.

Μπορούμε να βρούμε το Δέντρο και με παραπάνω από ένα πουλιά. Συνήθως εμφανίζονται με ζυγό αριθμό, ο οποίος συμβολίζει τη θηλυκότητα, στα αριστερά, και με μονό, αρρενωπό, στα δεξιά. Τα ‘αρρενωπά’ έχουν το κεφάλι τους στραμμένο προς τα έξω, ενώ τα ‘θηλυκά’ στρέφονται προς τα μέσα. Έτσι το Δέντρο χωρίζεται σε δυο πλευρές, και οι δυο αυτές πλευρές είναι αντίθετα.

Το διαιρεμένο δέντρο είναι ένα σύμβολο πολύ συχνό στην Κέλτικη τέχνη και μυθολογία. Αυτός ο δυϊσμός, αναφέρεται συμβολικά στην δυαδικότητα που εμφανίζεται στη ζωή, η οποία φαίνεται να είναι χωρισμένη σε ζευγάρια αντιθέσεων, μέσω της  ενότητας στη οποία η Ζωή αυτοαναπαράγεται.

Σε ένα άλλο επίπεδο, παραπέμπει στο γεγονός ότι ο καθένας μας έχει δυο τύπους ταυτότητας, συνειδητή και ασυνείδητη, ηθική και ανήθικη. Η συνειδητή πλευρά είναι η προσωπικότητα, η συνείδηση του εαυτού, το Εγώ. Το οποίο αποκρύπτει το βαθύτερο επίπεδο, το οποίο δεν έχει όνομα ή ορισμό, τον «πραγματικό» εαυτό.

Τα πουλιά στα δεξιά παίζουν τον ρόλο που τους δόθηκε.

Τα πουλιά στην αριστερά πλευρά ψάχνουν μέσα τους τον βαθύτερο εαυτό πίσω από την μάσκα, τον σιωπηλό παρατηρητή που βρίσκεται στον καθένα μας.

Έτσι εξηγείται αυτή η αποφυγή κλασικής συμμετρίας των Κελτών, που ανέδειξαν τις δυνάμεις της περιστροφής σε σύνδεση με την διαγώνια συμμετρία.

Τα Δυο Πουλιά αναλογούν και στα δυο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Κάποιοι άνθρωποι, στους οποίους κυριαρχεί το δεξί ημισφαίριο, βρίσκουν εύκολο να ‘διαβάζουν’ σύμβολα, να βλέπουν τις γραμμές, και να τα φαντάζονται να σχεδιάζονται όπως είναι, με τέτοιο τρόπο ώστε μπορούν να πάρουν χαρτί και μολύβι και να αναπαράγουν τη διαδικασία όπως την έχουν φανταστεί. Αυτοί οι άνθρωποι βρίσκουν ενοχλητικά τα χαρτιά με κουτάκια (μιλιμετρέ), γιατί δεν τα χρειάζονται. Άλλοι προτιμούν τα χαρτιά αυτά, με το οποίο ο σχεδιασμός γίνεται ευκολότερος, τα οποία τους βοηθούν να ‘δουν’ την ολοκληρωμένη εικόνα του συμβόλου στο ‘μάτι του μυαλού’ τους.

Οι Κέλτες όμως δεν χρειαζότανε ‘κουτάκια’. Η ομοιομορφία πήγαζε από μέσα. Δεν εκφράζει ούτε την ουσία ούτε την ύπαρξη, αλλά μια συνεχή διαδικασία, αυτή του ‘γίγνεσθαι’.

Το Έργο των Κελτών αποκρούει και ταυτόχρονα μαγεύει, γιατί η αισθητική του, που μετά βίας ελέγχει μια εκρηκτική αναρχία, μας επιτρέπει να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά στο χάος μέσα στην καρδιά του Σύμπαντος.

Βιβλιογραφία:

• Aidan Meehan

Celtic Design

The Tree of Life

• Υβ Μπερτού

Διδασκαλίες των Δρυίδων

• Microsoft Encarta 2005 DVD

17 Μαΐου 2005