ΕΜΜΗΝΌΡΡΟΙΑ (2006)

«Επειδή, η ζωή κάθε σάρκας είναι το αίμα της».

Λευιτικό 17:14α

Το αίμα είναι, για τους πρώτους πολιτισμούς, η ίδια η ουσία της ζωής.

Όμως το αίμα της εμμηνόρροιας είναι κάτι ιδιαίτερα μαγικό...

Η γυναίκα αιμορραγεί, ενάντια όμως σε κάθε νόμο της φύσης, δεν πεθαίνει, αντίθετα το αίμα αυτό υποδηλώνει την ικανότητα της να φέρει ζωή!

Οι πρωτόγονοι πίστευαν ότι η μυστηριώδης δύναμη της να γεννά παιδιά, είναι δώρο της σελήνης, φανερό αποτέλεσμα ενός μυστηριώδους δεσμού μεταξύ του έμμηνου κύκλου της γυναίκας και αυτού του δορυφόρου μας. Κάποιοι αυτόχθονες της Β. Αμερικής πιστεύουν ότι η ίδια η σελήνη είναι γυναίκα, η Πρώτη Γυναίκα, που στη χάση της έχει την «αδιαθεσία» της, αυτή τη λέξη χρησιμοποιούν για τα έμμηνα. Επίσης σε μερικά μέρη της Ευρώπης οι χωρικοί πιστεύουν ακόμα ότι η σελήνη εμμηνορροεί και ότι «αδιαθετεί» στη χάση της. Στη Βαβυλώνα πίστευαν ότι η θεά της Σελήνης, Ιστάρ, εμμηνορροούσε με την πανσέληνο, γι’ αυτό τηρούσαν το Sabath ή την κακία μέρα. Η λέξη προέρχεται από το Sa – bat που σημαίνει «ανάπαυση της καρδιάς». Είναι η μέρα της ανάπαυσης που απολαμβάνει η σελήνη όταν είναι γεμάτη. Γιατί τότε ούτε μεγαλώνει ούτε μικραίνει. Εκείνη την ημέρα, που είναι ο άμεσος πρόδρομος του Σαββάτου, καμία εργασία δεν έφερνε γούρι, ούτε ήταν καλό να φάει κανείς μαγειρεμένο φαγητό ή να ταξιδέψει. Αλλά αυτά ακριβώς απαγορεύονται στη γυναίκα που εμμηνορροεί. Τη ημέρα όμως που εμμηνορροούσε η σελήνη όλοι –άνδρες και γυναίκες- είχαν τους ίδιους περιορισμούς, επειδή η απαγόρευση της εμμηνορροούσας γυναίκας ίσχυε για όλους. Αρχικά το Σάββατο το τηρούσαν μια φορά το μήνα. Αργότερα όμως σε κάθε τέταρτο της σελήνης (είχαν φαίνεται πολύ οργανωμένο συνδικάτο!). Στις περισσότερες γλώσσες οι λέξεις για τα έμμηνα και τη σελήνη είναι ίδιες ή έχουν στενή σχέση. Η ελληνική, για παράδειγμα, περιέχει τη λέξη «μήνα» και δηλώνει το σεληνιακό μήνα. Οι Γερμανοί χωρικοί χρησιμοποιούν απλά τη λέξη σελήνη για τα έμμηνα, ενώ στη Γαλλία την ονομάζουν «στιγμή της σελήνης». H λέξη carro των Mandingo είναι η ίδια και για τη σελήνη και για τα έμμηνα, όπως και στο Κονγκό η λέξη njonde έχει παρόμοιο διπλό νόημα. Στα Στενά του Τορρές και στην Ινδία χρησιμοποιείται η ίδια λέξη. Οι Μαορί τα ονομάζουν mata marama, που σημαίνει αδιαθεσία της σελήνης και πιστεύουν πως τα πρώτα έμμηνα ενός κοριτσιού οφείλονται στο ότι η σελήνη έχει έρθει σε επαφή μαζί του ενώ κοιμόταν.

Αποτέλεσμα σεληνιασμού ή όχι, η πρώτη περίοδος σηματοδοτεί την σωματική ωριμότητα της γυναίκας να τεκνοποιήσει, ένα θαύμα στο οποίο η αντρική συμβολή άργησε να ανακαλυφθεί, ένα φαινόμενο την ακολουθεί επικυρώνοντας επιδεικτικά την νεότητα της, μέχρι την εμμηνόπαυση. Σήμερα έχει αποδειχθεί πως όσο μια γυναίκα έχει περίοδο, η ανανέωση του αίματος την προστατεύει από καρδιακές και άλλες παθήσεις.

Ο άντρας δεν μπορούσε να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια. Χρειαζόταν κι αυτός ένα σημάδι ενηλικίωσης εξίσου ξεκάθαρο. Έτσι, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, γεννήθηκαν οι τελετές μύησης των αγοριών. Κάποιοι πολιτισμοί πρόσθεσαν μικροακρωτηριασμούς και άλλες αιματηρές τελετές, σε μια προσπάθεια να αποκτήσουν τα πολυπόθητα μυστικά της γονιμότητας, καθώς και μια εξίσου κατηγορηματική δήλωση ενηλικίωσης με αυτή των κοριτσιών.

Μερικές φυλές μάλιστα της κεντρικής Αυστραλίας και της Νέας Γουινέας, ακόμα και σήμερα, εφαρμόζουν ένα είδος ακρωτηριασμού που ονομάζουν «χαμηλή εκτομή». Διανοίγουν την κάτω πλευρά του πέους, από τον σημείο που βρίσκεται πιο κοντά στο όσχεο, μερικές φορές με μια πολύ μικρή σχισμή που δεν ξεπερνά τα δυο εκατοστά, ενώ άλλες εκτείνονται σε όλο το μήκος του πέους. Απόδειξη του σκοπού της τελετής είναι πως το αίμα που ρέει αναφέρεται ως «ανδρική εμμηνόρροια». Όσο καιρό διαρκεί η αιμορραγία εφαρμόζονται τα ίδια ταμπού που επιβλήθηκαν στις γυναίκες, τα οποία θα δούμε παρακάτω.

Η παρατήρηση όμως των ζώων, καθώς αναπτύσσεται η κτηνοτροφία, μέλει να αποκαλύψει στον άντρα της νεολιθικής εποχής την «μαγική» δύναμη του σπέρματος, η άγνοια της οποίας έδινε, ως τότε, στη γυναίκα όλη τη δόξα της γέννησης. Πρόσεξε ότι τα θηλυκά ζώα δεν γονιμοποιούνταν όταν δεν υπήρχε αρσενικό στο κοπάδι.

Ο άντρας ξαφνικά αισθάνθηκε προδομένος και αδικημένος.

Μια προδοσία που δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητη.

Με αποτέλεσμα την «αντρική επανάσταση» της νεολιθικής εποχής που μπροστά της ωχριούν οι ενίοτε ακρότητες του φεμινιστικού κινήματος, με αποτέλεσμα την σταδιακή μετάβαση από την μητριαρχία στην πατριαρχία.

Ο αντρικός φόβος μήπως αμφισβητηθεί η νέα του δικαιοδοσία της βιολογικής πατρότητας, οδηγούν στην εδραίωση της οικογένειας, όπως της ξέρουμε σήμερα, και τη σταδιακή απομόνωση της γυναίκας από τα κοινωνικά δρώμενα.

Κάπως έτσι εμφανίστηκε η κτητικότητα, η οποία έμελε να κυριαρχήσει στις επόμενες σελίδες τις Ιστορίας.

Από που όμως έμαθε ξαφνικά ο άνθρωπος να κατέχει;

Η γεωργία και η κτηνοτροφία άλλαξαν την θεώρηση του κόσμου. Από κομμάτι ενός οικοσυστήματος ο άνθρωπος έγινε (...έγινε;) κυρίαρχος του. Η γη και τα ζώα τώρα πια αισθάνεται ότι του ανήκουν. Γιατί όχι και η γυναίκα; Η οποία εξάλλου ήδη είχε ταυτιστεί με την καρποφόρα Γη. Φαίνεται μάλιστα πως η γυναίκα ήταν αυτή που ανακάλυψε τα μυστικά της γεωργίας αρχικά, ενώ ο άντρας ασχολούνταν με τα ζώα, χωρίς φυσικά να μπορεί να φανταστεί ότι τα πράγματα θα εξελίσσονταν με αυτόν τον τρόπο.

Η εμμηνόρροια ξαφνικά αποκτά αρνητική σημασία. Τώρα πια είναι απόδειξη μη-εγκυμοσύνης, σημάδι αδυναμίας της γυναίκας να συλλάβει, απόρριψης του σπέρματος, μια ροή αίματος που αρνείται βιαίως στον άντρα το νέο του ρόλο ως γεννήτορα. Ο κάθε πολιτισμός έχει και μια άλλη ερμηνεία, η πιο κοινή όμως είναι αυτή που χαρακτηρίζει το αίμα της εμμηνόρροιας και την ίδια τη γυναίκα ως κάτι το «ακάθαρτο» και επικίνδυνο, με αποτέλεσμα την εξορία της από την κοινότητα για όσο διαρκεί.

Φαίνεται πώς η αντίδραση της νεολιθικής γυναίκας δεν ήταν έντονη όσο, ίσως, θα έπρεπε. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι γυναίκες έκαναν σκόπιμα χρήση της απαγόρευσης για να αποφύγουν έναν ανεπιθύμητο σύζυγο. Μια σειρά από τέτοιες υποχωρήσεις θα οδηγήσει στην απομόνωση που προαναφέραμε. Ένα απροσδόκητο domino effect είχε αρχίσει. Η γυναίκα δεν κατάφερε να προβλέψει τις συνέπειες και να αντιδράσει εγκαίρως.

Ο φόρτος εργασίας μιας νοικοκυράς της εποχής και η ορμονική έκρηξη των «δύσκολων ημερών», έκαναν την εξορία να φαντάζει απαραίτητες διακοπές, με μια δόση από την πολυπόθητη ελευθερία την οποία ήδη είχαν στερηθεί. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι οι συχνές εγκυμοσύνες και οι μακροχρόνιοι θηλασμοί διαταράσσουν την περιοδικότητα του κύκλου, ώστε αυτός να μην αποτελεί ένα σταθερό μηνιαίο φαινόμενο.

Όλα αυτά θα έχουν σαν αποτέλεσμα τη δαιμονοποίηση της εμμηνόρροιας και της γυναίκας γενικότερα, με αποκορύφωμα τον μεσαίωνα, σε ανατολή και δύση.

Στη διάρκεια της εμμηνόρροιας οι γυναίκες, ακόμα και σήμερα, σχεδόν σε όλο τον κόσμο, υπόκεινται σε ορισμένους παράξενους περιορισμούς, και θεωρούνται κάτω από απαγόρευση. Η «απαγόρευση» είναι μια παράξενη λέξη που σημαίνει άλλοτε ακάθαρτη και άλλοτε ιερή.

Πολλές φυλές πιστεύουν ότι, όσο διαρκεί η αδιαθεσία των γυναικών αυτές βρίσκονται σε τόσο παράξενη κατάσταση ώστε ό,τι και να πιάσουν μολύνεται ή χάνει τη δύναμη του. Έτσι όταν μια γυναίκα έχει περίοδο δεν πρέπει να μένει μαζί με άλλους, ούτε και να κάνει τις συνηθισμένες της εργασίες. Πρέπει να απομονώνεται και να μένει μόνη. Καμιά φορά απομονώνεται απλώς σε ένα δωμάτιο ειδικά γι’ αυτό το σκοπό. Ένα δωμάτιο συνήθως σκοτεινό, που δεν αερίζεται επειδή το φως της σελήνης δεν πρέπει να πέσει πάνω στη γυναίκα εκείνες τις μέρες. Σε άλλες περιπτώσεις, χτίζουν στην άκρη του χωριού ένα κτίσμα που αποκαλείται «το σπίτι της εμμηνόρροιας». Η γυναίκα απομονώνεται σ’ αυτό, αλλά πολλές φορές δεν υπάρχει ούτε κι αυτή η μικρή πρόνοια, οπότε αναγκάζεται να καταφύγει στη ζούγκλα και να προστατευτεί όπως  όπως από τον καύσωνα, την καταιγίδα ή το ψύχος, σε ότι πρόχειρο καταφύγιο είναι σε θέση να κατασκευάσει μόνη της.

Παρόμοιες απαγορεύσεις επιβάλλονται από κάποιες φυλές σε γυναίκες που έχουν γεννήσει. Συχνά, όταν πλησιάζει η στιγμή να γεννήσουν, οι γυναίκες αναγκάζονται να φύγουν από το χωριό και να πάνε στη ζούγκλα, αβοήθητες και μόνες. Καμιά φορά τους φέρνουν τροφή, αλλά την αφήνουν σε απόσταση. Σε μερικές περιπτώσεις δεν επιτρέπεται στη γυναίκα ούτε να αγγίζει την τροφή της, για να μην τη μολύνει, και την υποχρεώνουν να την παίρνει σε μικρές μπουκιές που τις φέρνουν μπροστά της μ’ ένα μακρύ ραβδί! Άλλοτε πάλι, αν έχει αναλάβει μόνη της τη φροντίδα της τροφής της, είναι υποχρεωμένη να τυλίξει το χέρι της μ’ ένα πανί προτού την αγγίξει, ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν της επιτρέπεται να αγγίξει ούτε το ίδιο της το σώμα. Το μόνο που της επιτρέπεται είναι να ξύνει το κεφάλι της με ένα ραβδί. Πίστευαν επίσης ότι η γυναίκα που είχε τα έμμηνα της επιδρούσε μολυσματικά στη φωτιά. Αν τύχαινε να βρεθεί κοντά σε φωτιά, έσβηναν τη φωτιά, πέταγαν τις στάχτες και άναβαν νέα φωτιά, παρόλο που το άναμα της φωτιάς είναι ένα δύσκολο έργο που απαιτεί πολύ χρόνο. Στις πρωτόγονες φυλές της Μαλαϊκής Χερσονήσου, νεαρά κορίτσια, κάτι σαν Εστιάδες, είναι επιφορτισμένα με τη συντήρηση της φωτιάς, όταν η ομάδα βρίσκεται σε πορεία. Αν όμως ένα κορίτσι έχει τα έμμηνά του εξαιρείται από τα καθήκοντα του. Παρόμοιες ιδέες για τη μόλυνση της φωτιάς επικρατούν και στους πυρολάτρες της Ανατολής. Ούτε οι Ζωροάστρες της Περσίας, ούτε οι Πάρσοι των Ινδιών επιτρέπουν σε μια εμμηνορροούσα γυναίκα να πλησιάσει μια ιερή φωτιά.

Κανένας άντρας δεν πρέπει να προσεγγίζει μια γυναίκα όταν έχει τα έμμηνα της. Ακόμα και η σκιά της μπορεί να μολύνει. Κι αυτό γιατί επικρατεί η άποψη πως αν ένας άντρας «κοιτάξει μια εμμηνορροούσα γυναίκα θα μαλακώσουν τα κόκαλά του και θα χάσει τον ανδρισμό του», ότι μπορεί ακόμα και να πεθάνει, ενώ τα όπλα και τα εργαλεία του θα γίνουν άχρηστα, τα δίχτυα του δεν θα πιάνουν ψάρια πια και τα βέλη του δεν θα σκοτώνουν. Κυρίως όμως μια τέτοια επαφή θα κατέστρεφε τη δύναμη της πολεμικής αρετής του που αντιπροσωπεύει το καθήκον του πολεμιστή στις πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ είναι ταυτόχρονα και ένα εχέγγυο για την επιτυχία αυτών των επιχειρήσεων, (η ανθρωπότητα δυστυχώς θα χρειαστεί πολλούς αιώνες ακόμα για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο έρωτας είναι χρησιμότερος από τον πόλεμο). Γι’ αυτό όταν κυκλοφορεί έξω δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τα συνηθισμένα μονοπάτια. Οτιδήποτε πιάσει καταστρέφεται αμέσως. Στις πρωτόγονες πατριαρχικές κοινωνίες επικρατεί μια ευρύτατα διαδεδομένη προκατάληψη που δεν επιτρέπει στους άντρες να περάσουν κάτω από ένα απλωτό κλαδί μήπως καμιά γυναίκα είχε σκαρφαλώσει ή καθίσει σ’ αυτό και το μόλυνε με αίμα περιόδου. Ο Μπριφφώ λέει ότι μια παρόμοια ιδέα ίσως βρίσκεται στη βάση της δυτικής προκατάληψης που απαγορεύει το πέρασμα κάτω από μια σκάλα. Η συνηθισμένη εξήγηση είναι πως μπορεί να πέσει κάτι πάνω στον διερχόμενο. Στην Αγγλία όμως λένε πως μπορεί να πέσει πάνω του κόκκινη μπογιά. Ποτέ δεν αναφέρουν άσπρη, πράσινη ή άλλο χρώμα. Η μπογιά είναι πάντα κόκκινη. Και η κόκκινη μπογιά θεωρείται παντού ως υποκατάστατο του αίματος. Είναι το σημείο της απαγόρευσης το αίμα της γυναίκας. Γιατί η απαγόρευση η σχετική με τα έμμηνα είναι ίσως η πρώτη που τήρησε ο άνθρωπος, και ο τύπος και τον πρότυπο όλων των απαγορεύσεων.

Σε μερικές παρόλα αυτά περιπτώσεις η μαγική δύναμη του αίματος της περιόδου χρησιμοποιούνταν με θετικό τρόπο. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες ότι σε πολύ σοβαρές ασθένειες χρησιμοποιούσαν την καταστρεπτική δύναμη του ως ισχυρό θεραπευτικό ελιξίριο. Εδώ το ακάθαρτο γινόταν ιερό. Σε κάποια μέρη έβαζαν ένα κορίτσι με έμμηνα να τρέχει γυμνό σ’ έναν αγρό με κάμπιες. Πίστευαν ότι έτσι θα τις εξολοθρεύσουν στρέφοντας την καταστρεπτική δύναμη ενάντια στο κακό. Στην Ινδία πιστεύουν ότι η Μητέρα θεά έχει κανονική περίοδο. Όταν εμμηνορροεί απομονώνουν τα αγάλματα της θεάς και επιδεικνύουν ματωμένα πανιά, ως απόδειξη της περιόδου της, τα οποία πωλούνται πολύ ακριβά ως γιατρικό σε πολλές ασθένειες.

Όλοι οι μεγάλοι νομοθέτες της αρχαιότητας ενσωμάτωσαν απαγορεύσεις σχετικές με την εμμηνόρροια.

«Και αν η γυναίκα έχει ρεύση, και η ρεύση της στο σώμα της είναι αίμα, θα είναι αποχωρισμένη 7 ημέρες. Και καθένας που θα την αγγίξει, θα είναι ακάθαρτος μέχρι την εσπέρα».

«Και ο άνθρωπος, που θα κοιμηθεί μαζί με γυναίκα, που έχει τα γυναικεία της, και ξεσκεπάσει τη γυμνότητα της, αυτός ξεσκέπασε την πηγή της, κι αυτή αποκάλυψε την πηγή του αίματός της. Γι’ αυτό θα εξολοθρευτούν και οι δυο από μέσα από το λαό τους».

Λευιτικό 15:19  20:18

«Η σοφία, η ενέργεια, η δύναμη, η ισχύς και η ζωτικότητα ενός άντρα που προσεγγίζει μια εμμηνορροούσα γυναίκα χάνονται εντελώς»

Οι νόμοι του Μανού του Ινδού νομοθέτη

Ανάλογη απαγόρευση προσέλευσης της γυναίκας στη Θεία Κοινωνία υπάρχει ακόμα και σήμερα στις χριστιανικές εκκλησίες.

Ακόμα και στις μέρες μας, σε κάποιες κοινωνίες το θέμα είναι ταμπού. Κορίτσια στα πρώτα στάδια της εφηβείας, όταν αντικρίσουν το αίμα της πρώτης περιόδου, νομίζουν ότι πάσχουν από κάποια ανίατη ασθένεια, η οποία θα τους οδηγήσει στο θάνατο. Κανείς δεν έχει μπει στον κόπο να τα ενημερώσει, με απρόβλεπτες συνέπειες στην ψυχολογία τους αλλά και την αποδοχή της θηλυκότητας τους. Η γυναικεία «επανάσταση» και η γενικότερη δημιουργία του σημερινού δυτικού πολιτισμού, καλυτέρεψαν κάπως την κατάσταση. Σήμερα η γυναίκα ενημερώνεται, συνήθως, έγκαιρα και ο άντρας δεν νιώθει να απειλείται πια. Η καθημερινή υγιεινή έρχεται να απαντήσει σε κάθε κατηγορία «ακαθαρσίας», και η βιομηχανία αναλαμβάνει τις τελευταίες λεπτομέρειες, μέσα από τη διαφήμιση. Όμως αρκεί μια σερβιέτα ή ένα ταμπόν για να λυθούν όλα μας τα προβλήματα, όταν το προϊστορικό ταμπού αφήνει τα ίχνη του ακόμα και στην δική μας κοινωνία; Η ντροπή είναι το πρώτο συναίσθημα με το οποίο μας καλωσορίζει η εφηβεία, και μας ακολουθεί συνήθως καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής μας σε αυτόν τον πουριτανικό ακόμα πολιτισμό, έστω και αν αυτή η ντροπή είναι υποσυνείδητη. Η προκατάληψη σχετικά με την, επιστημονικώς ορμονικά προκαλούμενη, υπεροξύτητα των γυναικείων νεύρων κατά την εμμηνόρροια, δεν βοηθάει καμία γυναίκα να τα καταλαγιάσει, και η εξορία της ακαθαρσίας μπορεί να καταργήθηκε πια, όμως εξακολουθεί η πολυήμερη αυτή αιμορραγία να είναι κάτι που κάθε μια το περνάει μόνη της και που ο άντρας «καμία ευθύνη δε φέρει». Αντίθετα η αντρική συμβολή στη δημιουργία ενός ανθρώπου, απαιτεί και τη γυναικεία συμμετοχή. Ως επέκταση αυτού του φαινομένου η γυναίκα επιφορτίζεται με το καθήκον να στηρίζει τον σύντροφό της σε όλες του τις δραστηριότητες, ενώ θεωρείται αυτονόητο πως αυτή πρέπει να τα βγάλει πέρα μόνη της. Από την άλλη, η γυναίκα είναι ένα «προϊόν» για το οποίο δεν κυκλοφορούν «οδηγίες χρήσεως». Ο σύγχρονος άντρας έχει τη δυνατότητα να ξέρει πώς να ταξιδέψει στη σελήνη, δεν υπάρχει όμως κανείς να του εξηγήσει τη γυναικεία ψυχολογία, και γιατί όλες «σεληνιάζονται» κάθε μήνα. Και ποια είναι η «σωστή ατάκα» τις δύσκολες μέρες; Η ατάκα εκείνη που θα τον γλυτώσει από το να φάει το τασάκι στο κεφάλι; «Είμαστε ότι είναι οι ορμόνες μας», σύμφωνα με την άποψη της ιατρικής. Μήπως όμως όλα αυτά είναι η γυναικεία ενδόμυχη εκδίκηση για μια «μαγική ιδιότητα» που της αφαιρέθηκε βιαίως; Ποια μπορεί να ισχυριστεί ότι βαθιά μέσα της δεν απογοητεύεται κάθε μήνα όταν βλέπει αίμα, ακόμα και σε φάσης που δεν προσπαθεί ή ακόμα δε θέλει καν να συλλάβει;

Κουβαλάμε αιώνες συγκεκριμένων τρόπων σκέψης, και ξαφνικά, χωρίς να δίνεται ο απαιτούμενος χρόνος προσαρμογής, καλούμαστε να προσαρμοστούμε σε μια νέα κατάσταση, οπού κανένα φύλλο δε διεκδικεί τη δύναμη της δημιουργίας από κανέναν, μα εμείς εξακολουθούμε να αιμορραγούμε.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΕΙΑ:

*    ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΝ ΗΘΩΝ

REAY TANNAHILL

*    ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΑ

ΕΣΘΕΡ ΧΑΡΝΤΙΓΚ